ترقی خواهان عصر قاجار

اخذ تمدن اروپايي وارتباط شديد سياسي و تجاري با شروع سلطنت فتحعلي شاه شروع شد و اين پادشاه براي مقابله با روسها كوشش داشت كه، از كمكهاي دولت فرانسه و انگليس استفاده كند. بدين جهت مراودات و مناسبات دول روز بروز افزايش مي يافت، اما كانون اصلاحات جديد در نظام وشئون ايران،آذربايجان و محرك عمده اين نهضت عباس ميرزا و ميرزاي بزرگ قائم مقام وزير با تدبير او بود.6عباس ميرزا كه وارث مسلم تاج وتخت بود، شكستهاي متوالي از دولت روسيه، او را به لزوم اخذ وسايل مدنيت جديد واقف ساخت . او نخستين برنامه نوسازي براي ترقي ايران را پي ريزي نمود . ازاين رو ازجمله كارهاي عباس ميرزا و ميرزاي بزرگ فرستادن گروهي محصل و صنعت آموز به انگلستان براي آموختن علوم جديد و صنايع بود،7چنانكه عباس ميرزا  به سفير انگليس گفته بود"آنان را به تحصيلي گماريد كه براي من و خودشان و مملكتشان مفيد باشد".8

عباس ميرزا پس از شكستهاي متوالي از روس و به تقليد از اصلاحات وقت عثماني،سلطان سليم سوم و بر اساس بر داشت خود "از نظام جديد عثماني " به ايجاد نظام جديد در آذربايجان دست زد و براي تجهيز اين ارتش جديد كارخانه توپ و تفنگ سازي در تبريز را ساخت و اقدام به ايجاد اداره ترجمه اي نمود تا نظام نامه ومقررات مهندسي و نظامي لازم را ترجمه و تدوين كند ،9 و براي جلوگيري از تكرار شورشهاي مذهبي كه سلطان سليم را از پاي در آورده بود،نظر مساعد علمايي مانند شيخ السلام تبريزي را جلب نمود. 10

هر چند كه اصلاحات ،علي الخصوص در ارتش اولين زمينه هاي شروع اصلاحات بود ، اما شكستهايي كه ارتش جديد در دومين جنگ ايران و روس متحمل گرديد تنها به اين باور فتحعلي شاه منجر شد كه همانا هنوز بهترين سلاح همان"نيزه هاي قديمي اجدادي" است، در نتيجه عباس ميرزا مدتها پيش از مرگ خود در سال1211ق/1832م شاهد زوال تدريجي نظام جديد بود.11سر انجام مرگ عباس ميرزا ضربه اي براي بر نامه و آينده اصلاح از بالا و اصلاح ارتش و دموكراسي اداري و آموزش جديد در ايران بود.12هر چند كه نخستين وزير اعظم(صدر اعظم)محمد شاه ميرزا ابولقاسم قائم مقام،اصلاح طلب بود اما شاه به زودي در سال1214ش/1835دستور داد اين آزادمرد، نا وابسته را كشتند.13

آغاز گر دومين اقدام در راستاي نوسازي،ميرزا محمد تقي خان فراهاني معروف به امير كبير است،كه پدرش كربلايي قربان در تبريز آشپز دربار وليعهد بود، که سرانجام مورد توجه قائم مقام و عباس ميرزاي وليعهد قرار گرفت.14ميرزا تقي خان خدمات دولتي خود را از منشي گري قائم مقام در دستگاه مترقي عبا س ميرزا آغاز كرد. به همين علت به گفته خود امير،وي در امر مملكتداري پيرو خط مشي قائم مقام بود.15

اولين مأموريت خارج از كشور ميرزا تقي خان در هيأت اعزامي به روسيه براي معذرت خواهي قتل گريبايدوف بود، و ميرزا تقي خان در اين سفر با پيشرفتهاي كشور روسيه آشنا گرديد،از سويي ديگر او سه سال را در دربارعثماني گذارند و با"تنظيمات جديد"آن ديار آشنا شد.16

او پس از بازگشت با ياري رساندن به ناصرالدين براي جلوس بر تخت سلطنت، به القاب"اتابك اعظم"و"امير كبير"مفتخر گرديد و در ميان بهت و حيرت همگان شاه جديد،ميرزا تقي خان را "شخص اول مملكت"17 و"مسئول هر خوب و بد مملكت"18قرار داد،و مورد تشويق قرار گرفت،تا به اصلاحات گسترده اي بپردازد.


ادامه مطلب
[ یک شنبه 28 خرداد 1391برچسب:, ] [ 9:31 ] [ فارغ التحصیلان ]
[ ]
صفحه قبل 1 صفحه بعد